Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылдың
1 қыркүйегіндегі Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің өнеркәсіптік әлеуетін толық пайдалану қажеттігі баса айтылған болатын. Өнеркәсіптің әлеуетін арттыруда Мемлекет басшысы біздің облысқа үлкен міндет жүктеп отырғаны белгілі. Дегенмен өңірдегі өндіріс орындары басшыларының бас ауыртар мәселесі де жоқ емес.
Бүгінде оларды ойландырып жүрген басты мәселелердің бірі – жастардың өнеркәсіп саласына жұмысқа келуге құлықсыздығы. Сондықтан өндірістегі жұмысшылардың жастары ұлғайып барады. Өз кезегінде бұл мәселе еліміздегі ең ірі зауыттың бірі саналатын «Қазфосфат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бас директоры, Қазақстанның Еңбек Ері Мұқаш Ескендіровті де алаңдатуда.
– Білікті маман жетіспеушілігі – бізде қазір үлкен мәселе. Колледждерде зауытымызға қажетті мамандыққа жастарды оқытып, даярлаймыз. Бірақ олар бізге келмейді. Іс-тәжірибеден өтуге келгеннің өзінде жүрдім-бардым әрекетпен уақыт өткізеді. Әлде жастарды мамандыққа қызықтырып, дұрыс тәсілмен оқыта алмай жүрміз бе? – дейді Мұқаш Зұлқарнайұлы.
Расында, соңғы жылдары өңірде жұмысшы мамандыққа баулитын арнаулы орта оқу орындары үшін мемлекет тарапынан барынша жағдай жасалынып-ақ жатыр. Бірақ нәтижесі шамалы. Мемлекеттің бөлген қыруар қаржысына өңірдің мыңдаған жастары арнаулы орта оқу орындарында білім алғанымен неліктен өндіріске бармайды? Дегенмен облыстық білім басқармасының берген мәліметтеріне сүйенсек, 2020-2021 оқу жылына техникалық және кәсіптік білім беру мекемелеріне 3 703 орын мемлекеттік білім беру тапсырысы бөлініпті. Оның ішінде 1635-і жұмысшы мамандықтарына бөлінген екен. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 621 орынға артық көрінеді. Нәтижесінде 2020 жылы колледжді бітірген 3 720 түлектің 2 695-і жұмысқа орналасып, зейнетақы аударымдарының көрсеткіші 2 274 пайызды құрапты. Осы орайда осыншама түлектің жұмысқа орналасуы күмәнді секілді. Себебі өңірдегі ірі деген өндіріс ошақтары бекерден-бекер жастар өндіріске келмейді деп дабыл қақпасы анық. Мәселен «Инстальком» компаниясының басшысы Александр Бердник бұл сөзімізді растайды.
– Облысымызда жұмысшы мамандықтарын, зауытқа қажетті мамандарға кәсіби білім беретін колледждер баршылық. Сөйте тұра біздікіндей өндіріс ошақтарында жас жұмысшылардың жоқтығы алаңдатарлық жағдай. Егер осылай кете берсе, болашақта зауытта жұмысшы жастар болмай қала ма деп қорқамын, – дейді аталған серіктестіктің басшысы А.Бердник.
Осы орайда мемлекеттік тапсырыс бойынша білім беретін Жамбыл индустриалды-технологиялық колледжінің басшылығынан оқу орны түлектерінің неліктен өндіріске бармайтынын сұраған едік. Аталған колледж директорының орынбасары Азамат Баймахановтың айтуынша, колледж бүгінгі күні өңірдегі 51 кәсіпорынмен меморандумға отырған. Бұл келісім бойынша колледждің 1 339 студенті үшжақты келісімшарт негізінде іс-тәжірибеден өтіп жатыр екен. Дегенмен колледж директорының орынбасары оқу бітірген жастардың өндіріске барғысы келмейтінін жасырмады.
– 2019-2020 оқу жылында 128 студент колледж бітіріп шығып, оның 110-ы жұмысқа орналасты. Бұл 92 пайыздық көрсеткіш. Бірақ бұл олардың барлығы мамандықтары бойынша тұрақты жұмысқа орналасты дегенді білдірмейді. Яғни олардың арасында Отан алдындағы борышын өтеуге әскерге кеткендер де есеп бойынша жұмысқа орналасты деп келеді. Рас, түлектердің көпшілігі өндіріске баруға құлықсыз. Оның себебін студенттер өндіріс ошақтарындағы айлықтың аз екендігімен байланыстырады. Мысалға айтатын болсам, мен өткен жылы «Инстальком» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басшылығымен жолыққанымда олар бірден колледждің 10 түлегін тұрақты жұмысқа қабылдайтындықтарын ашып айтты. Бірақ аталған серіктестікке біздің түлектердің ешқайсысы барғысы келмеді. Өз кезегінде жастар өндірісте жұмыс ауыр және жалақының аздығын айтады. Біз мемлекеттік тапсырыс аясында «Есептеу технологиясын бағдарламалық қамтамасыз ету», «Жол құрылысы машиналарын техникалық пайдалану», «Дәнекерлеу ісі» және «Автокөліктерге техникалық қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану» сынды мамандықтар бойынша оқытамыз. Студенттер аталған мамандықтар бойынша сапалы білім алып шығады. Сондықтан өндіріс ошақтарына бармастан өз-өздерін жұмыспен қамтығанды жөн көреді. Сондай-ақ шағын жекеменшік цехтарда жұмыс істегенді құп көреді. Шындығы керек, қазіргі жастар ақшасы көп, жұмысы жеңіл жаққа
жүгіреді, – деген А.Баймаханов бұрынғы кредиттік жүйенің қайта енгізілуі керектігін айтады. Бұл өз кезегінде өндіріс ошақтарын жас мамандармен қамтамасыз етудің төте жолы екен. Аталған жүйе бойынша кәсіпорындар оқу орындарына студенттің оқу ақысын алдын ала төлеп қояды. Келісімшарт бойынша кәсіпорынның құйған ақшасы бойынша оқыған бала өндіріс ошағына барып жұмыс істеуі міндеттеледі.
Шындығында, мемлекеттік тапсырыс бойынша миллиондаған қаржыға жастарға білім беріліп, бірақ олардың өндіріс ошақтарына жұмысқа бармауы көңілді күпті ететіні жасырын емес. Сондай жастардың бірнешеуімен пікірлесіп көрген едік. Жамбыл политехникалық жоғары колледжін «Дәнекерлеу ісі» мамандығы бойынша бітірген Аралбай Бектұрсыновқа өңірдегі аты дардай бірнеше кәсіпорынға тұрақты жұмысқа орналасу мүмкіндігі болғанымен жас маман барлығынан бас тартыпты. Жас жігіт оның себебін зауыттардағы берілетін айлықтың істейтін жұмысына сай келмейтіндігімен түсіндіреді.
– 9-сыныпты бітірген соң «Дәнекерлеу ісі» мамандығына оқуға қабылдандым. 4 жыл бойы грант арқылы өз мамандығымды игеріп те шықтым. Рас, бұл сала бойынша өңірде жұмыс табу оңай. Тіпті құрал-сайманың болса өз-өзіңді де жұмыспен қамтуға болады. Бірақ табыс аз. Сондықтан бүгінгі күні аудандағы жеке шаруашылықтың «КамАЗ» жүк көлігін жүргіземін. Мұнда күнделікті табыс көзім бар. Бұдан өзге науқандық жұмыс кездерінде қожалық иесі айлығымды да арттырады. Зауытта ауыр жұмыс істеп, аз айлық алғанша бүгінгі жұмысым
тиімдірек, – дейді А.Бектұрсынов.
Шынтуайтында, бүгінгі жастар – ауырдың асты, жеңілдің үстімен жүргісі келетіндей көрінеді. Себебі мемлекеттік тапсырыс бойынша тегін маман иесі атанып алғанымен, өз саласы бойынша жұмыс істегісі келмейді. Салдарынан өңір экономикасын дамытып отырған кәсіпорындар кадр тапшылығын сезінуде. Бұдан бөлек мемлекет бөлген қыруар қаржы да құмға сіңген су секілді нәтижесіз қалуда. Сондықтан сала мамандары да, жастар да оқуға түсерде ойлануы қажет-ақ.
Шынболат Сейдуалиев
